Hồ tiêu là một trong những sản phẩm XK chủ lực sang EU.

Chưa tận dụng hết tiềm năng
Thống kê của Bộ Công thương cho thấy, EU là một trong những thị trường lớn nhất của mặt hàng nông sản như cà phê, hồ tiêu, hoa quả, các loại hạt và gia vị. Đơn cử như với hồ tiêu, Việt Nam là một trong hai nguồn cung hồ tiêu lớn nhất cho EU với sản lượng XK trung bình khoảng 40 nghìn tấn/năm, chiếm 23% tổng lượng hồ tiêu XK của Việt Nam và đáp ứng 53% nhu cầu hồ tiêu của thị trường EU.

Tuy nhiên, nhìn chung, kim ngạch XK nông sản Việt sang EU còn chưa xứng với tiềm năng. Theo ông Trần Ngọc Quân - Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường châu Âu – châu Mỹ (Bộ Công thương), nhìn về sản lượng, có thể thấy, nước ta có sản lượng nông nghiệp lớn với truyền thống lâu đời và nhiều tiềm năng phát triển sản xuất cũng như XK sang EU. Tuy nhiên, khi nhìn về cơ cấu mặt hàng cụ thể lại thấy, nông sản tập trung theo mùa vụ chứ không rải đều theo thời gian cả năm. Do đó, trừ mặt hàng thủy sản, gạo, đa số các mặt hàng chỉ dồn vào một thời điểm nhất định, ví như rau quả. Vì vậy, về lượng cung ứng, nông sản nước ta chỉ ở mức tạm thời chấp nhận được và đây là hạn chế rất lớn trong XK.

Bên cạnh đó, yêu cầu của thị trường EU với nông sản rất cao nên kim ngạch XK vào thị trường này vẫn thấp. Đơn cử như sản phẩm rau quả của Việt Nam XK vào EU chỉ chiếm chưa đến 1% tổng nhập khẩu của thị trường này. Ngay cả hồ tiêu – mặt hàng mà Việt Nam rất có thế mạnh tại EU, gần đây cũng gặp khó khăn khi bị EU đã cảnh báo về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật.

“EU là quốc gia không mở cửa thị trường nông sản và có sự bảo hộ rất mạnh trong lĩnh vực này. EU cũng đưa ra rất nhiều điều kiện nghiêm ngặt về vệ sinh an toàn thực phẩm, áp dụng nhiềubiện pháp bảo đảm an toàn thực vật và kiểm dịch động vật, về chất lượng sản phẩm… Điều này khiến các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam tương đối khó để bước chân vào thị trường này. Thậm chí, có một số mặt hàng EU quy định dư lượng kháng sinh, thuốc trừ sâu về mức độ gần 0%, có nghĩa là đóng chặt cánh cửa đối với các mặt hàng đó” – ông Trần Ngọc Quân cho hay.

Về phía doang nghiệp, bà Hoàng Thị Minh Tâm - Quản lý phòng Xuất nhập khẩu – Công ty TNHH IDD Việt Nam cho biết, với mục tiêu XK cà phê rang xay mang thương hiệu của Việt Nam sang thị trường EU, Công ty TNHH IDD Việt Nam đã đầu tư công nghệ chế biến cà phê hiện đại. Đồng thời nỗ lực kiểm soát chất lượng cà phê ngay từ công đoạn trồng đến thành phẩm. Tuy nhiên, con đường XK cà phê thành phẩm vào thị trường EU còn rất gian nan. Bà Tâm nhấn mạnh: “EU nổi tiếng khó tính, nông sản XK vào thị trường này đòi hỏi phải đáp ứng rất nhiều tiêu chuẩn, trong khi công ty mới đạt được chứng chỉ rất cơ bản như ISO. Chưa kể, các nhà nhập khẩu EU vẫn có xu hướng nhập nguyên liệu thô do giá rẻ và công nghệ rang, xay cà phê tại các quốc gia này rất tốt”.

Giải pháp nào cho nông sản Việt?
Việt Nam đặc biệt có lợi thế về sản xuất và XK nông sản nhiệt đới sang khu vực thị trường EU, do đây là khu vực không có điều kiện sản xuất những mặt hàng này. Đặc biệt, thời gian tới, EVFTA được ký kết sẽ mở ra nhiều cơ hội cho nông sản Việt Nam khi thuế nhập khẩu giảm sâu, chỉ còn 0-5%.

Tuy nhiên, để tiếp cận tốt thị trường này, cần đặc biệt chú ý đến chất lượng sản phẩm. Theo ông Trần Ngọc Quân, hiện tại, Việt Nam chủ yếu đang XK nông sản sơ chế với lợi thế đầu tư ít, XK được ngay sau khi thu hoạch... kéo theo đó là giá trị thấp, lợi nhuận hưởng chủ yếu ở khâu nuôi trồng và đánh bắt. Để XK nhiều và đạt giá trị cao thì phải tập trung vào khâu chế biến.

“Hơn nữa, khi đầu tư cho chế biến nông sản, doanh nghiệp sẽ được hưởng mức chênh lệch khá lớn về thuế so với các nước đối thủ, vừa nâng cao khả năng cạnh tranh vừa có giá trị gia tăng cao hơn, từ đó đẩy mạnh kim ngạch xuất khẩu, đạt mức tăng trưởng cao và bền vững hơn” – ông Trần Ngọc Quân phân tích.

Đặc biệt, để gia tăng cả về số lượng lẫn giá trị XK còn phải đáp ứng các yêu cầu về chuỗi và đẩy mạnh XK theo chuỗi. Các mặt hàng nông sản hiện nay bên cạnh bán nhỏ lẻ bên ngoài nên tìm cách bán trực tiếp cho các hệ thống phân phối như siêu thị để có tính ổn định và bền vững cao hơn. Tuy nhiên, để được vào siêu thị thì ngoài việc đáp ứng các tiêu chuẩn theo quy định của EU, thì phải đáp ứng được quy định về chuỗi của nhà phân phối.

Ngoài ra, DN trong nước cần đặc biệt chú ý đến chất lượng sản phẩm. Không chỉ ở giai đoạn vận chuyển mà phải kiểm soát chặt chẽ trong toàn bộ quy trình sản xuất, minh bạch về nguồn gốc xuất xứ, giúp nhà nhập khẩu thuận lợi phân luồng an toàn thực phẩm.

Về phía Bộ Công thương, sẽ tiếp tục hỗ trợ cho người sản xuất, người nông dân thông qua các chương trình tập huấn về sản xuất theo quy chuẩn. Đẩy mạnh xây dựng thương hiệu cho sản phẩm, ngành hàng, quốc gia… Từ đó, doanh nghiệp có thể tận dụng lợi thế thương hiệu đó để tiếp cận thị trường thế giới. Đặc biệt, tiếp tục đàm phán các Hiệp định Thương mại tự do để tạo cơ hội cho nông sản Việt dễ dàng tiếp cận, tiến vào các thị trường với vị thế cạnh tranh tốt hơn.