Hải Dương là tỉnh nằm ở trung tâm châu thổ sông Hồng, là một trong những cái nôi của nền văn minh lúa nước, văn hoá lâu đời của dân tộc Việt Nam. Lịch sử hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc đã để lại cho vùng đất này những tài nguyên, di sản vô giá với hàng ngàn di tích lịch sử văn hoá. Các di tích tiêu biểu gắn với tên tuổi và sự nghiệp của nhiều danh nhân như Trần Nguyên Đán, Trần Quốc Tuấn, Chu Văn An, Mạc Đĩnh Chi, Phạm Sư Mạnh, Nguyễn Trãi, Tuệ Tĩnh, Nguyễn Thị Duệ cùng hàng trăm làng nghề truyền thống và nhiều vùng trồng cây trái nổi tiếng, rau màu xanh, sạch, tươi tốt quanh năm. Với đặc điểm địa lý trọng yếu, bề dầy lịch sử phát triển, Hải Dương là địa phương có tiềm năng du lịch với nguồn tài nguyên đa dạng, phong phú về tự nhiên và văn hóa.

Lễ hội Côn Sơn- Kiếp Bạc (Nguồn Internet)

Hải Dương có hệ thống di tích với mật độ vào loại cao của cả nước. Toàn tỉnh hiện có 3.199 di tích lịch sử, văn hoá, danh thắng, trong đó 142 di tích được xếp hạng quốc gia, 04 di tích, cụm, quần thể di tích được xếp hạng quốc gia đặc biệt và 08 bảo vật quốc gia. Tiêu biểu là Côn Sơn - Kiếp Bạc (thành phố Chí Linh), An Phụ - Kính Chủ - Nhẫm Dương (thị xã Kinh Môn), Văn Miếu Mao Điền và cụm di tích Đền Bia - Đền Xưa - Chùa Giám (huyện Cẩm Giàng). Các di tích ở Hải Dương mang dấu ấn của nhiều thời đại: thời đồ đá cũ có niên đại trên 3 - 5 vạn năm cách ngày nay ở hang Thánh Hoá - núi Nhẫm Dương (thị xã Kinh Môn), thời đại đồ đồng với những di chỉ, di vật quý tại Đồi Thông (thị xã Kinh Môn), Hữu Chung (huyện Tứ Kỳ), làng Gọp (huyện Thanh Hà)...

Nền văn hoá Lý - Trần, Lê, Nguyễn là dòng chảy liên tục, để lại dấu ấn đậm nét trong hàng loạt di tích, gắn liền với những sự kiện lịch sử trọng đại, những danh nhân nổi tiếng. Trong một không gian chừng 10km2 thuộc bốn xã, phường Hưng Đạo, Văn An, Lê Lợi, Cộng Hoà của Thành phố Chí Linh đã có hàng chục di tích về 3 danh nhân vĩ đại: Trần Hưng Đạo - danh nhân quân sự (Kiếp Bạc), Nguyễn Trãi - danh nhân văn hoá (Côn Sơn), Chu Văn An - danh nhân giáo dục (khu di tích Phượng Hoàng).

Bên cạnh đó, trên địa bàn tỉnh Hải Dương hiện có tới trên 700 lễ hội truyền thống, trong đó có lễ hội Côn Sơn - Kiếp Bạc có quy mô cấp tỉnh, đang hướng đến cấp quốc gia. Các lễ hội ở tỉnh Hải Dương mang đậm giá trị lịch sử, tín ngưỡng tôn giáo, tưởng niệm và ngợi ca công lao, đức hạnh của các bậc hiền tài trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, giáo dục các thế hệ. Mùng 4 tết âm lịch hàng năm, tại đình Nhân Lý (huyện Nam Sách) và ngày 6 tết ấm lịch lễ khai hội được tổ chức tại chùa Hào Xá (huyện Thanh Hà). Từ 16 đến 21 tháng giêng là lễ hội mùa Xuân Côn Sơn. Tháng tám mùa Thu là lễ hội đền Kiếp Bạc, một trong những lễ hội lớn của cả nước.

Lễ hội Chùa Hào Xá- huyện Thanh Hà (Nguồn Internet)

 Đến với vùng đất xứ Đông, du khách được tham dự các lễ rước lớn, các cuộc biểu diễn nghệ thuật, các trò chơi dân gian, diễn xướng đặc sắc như: lễ đàn Mông Sơn thí thực (lễ hội Côn Sơn); hội quân, hội hoa đăng trên sông Lục Đầu (lễ hội đền Kiếp Bạc); bơi chải (lễ hội Đền Quát, huyện Gia Lộc; đền Cậy, huyện Bình Giang), đánh gậy (lễ hội đền Cuối, huyện Gia Lộc); hát đối (lễ hội đền Vàng, huyện Gia Lộc), hát chầu văn (đền Tranh, huyện Ninh Giang; đền Sinh -  đền Hoá, đền Kiếp Bạc, thành phố Chí Linh); đặc biệt là trò đánh bệt (lễ hội Đền Sượt, TP Hải Dương), thi bày mâm ngũ quả và thi nấu cơm (lễ hội chùa Minh Khánh và lễ hội chùa Hào Xá, huyện Thanh Hà)...

Là một trong những tỉnh vùng đồng bằng sông Hồng có văn nghệ dân gian phát triển với 191 đội chèo quần chúng, 3 phường múa rối nước, 8 đoàn xiếc tư nhân hoạt động theo hướng xã hội hóa. Trên địa bàn tỉnh còn lưu giữ loại hình nghệ thuật hát đối (xã Gia Xuyên, huyện Gia Lộc), hát trống quân (xã Tào Khê, huyện Bình Giang). Nghệ thuật chèo ở tỉnh Hải Dương phát triển khá sớm làm cho xứ Đông trở thành một trong những “nôi” chèo của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Chiếu chèo Đông vốn nổi tiếng từ những năm ba mươi của thế kỷ XX với nhiều nghệ nhân tên tuổi như: Phạm Thị Trân, Trùm Thịnh, Trùm Bôn, cố nghệ sĩ nhân dân Trịnh Thị Lan, Minh Lý. Cùng với chèo, hát ca trù trên đất Hải Dương cũng rất phổ biến với không ít nghệ nhân tài ba như nghệ sỹ lão thành Nguyễn Phú Đẹ được giới chuyên môn đánh giá là cây đàn đáy bậc thầy và điệu nghệ nhất, viên ngọc quý của nghệ thuật ca trù Việt Nam hiện nay. Đặc biệt tỉnh Hải Dương được xem là “nôi” của nghệ thuật rối nước với những địa danh nổi tiếng như phường rối nước Hồng Phong (huyện Ninh Giang), Thanh Hải (huyện Thanh Hà), Lê Lợi (huyện Gia Lộc).

Người Hải Dương không chỉ giỏi làm ra nhiều nông sản, đặc sản quý như gạo nếp cái hoa vàng (Kinh Môn, Cẩm Giàng); vải thiều (Thanh Hà); dưa hấu (Gia Lộc); chuối mật, na, nhãn (Chí Linh), cam (Kinh Môn)… mà còn giỏi chế biến nhiều món ăn đặc sản nổi tiếng khắp trong, ngoài nước như bánh đậu xanh, bánh khảo, bánh cuốn (TP. Hải Dương), bánh gai (Ninh Giang), bánh đa Kẻ Sặt (Bình Giang), rượu Phú Lộc (Cẩm Giàng), giò chả (Gia Lộc), rươi và cáy (Tứ Kỳ)... Văn hoá ẩm thực của tỉnh Hải Dương phong phú, đa dạng, dân dã mà tinh tế, hấp dẫn. Hương vị đặc biệt của các món ẩm thực địa phương đã làm cho người Hải Dương tự tin mời khách bốn phương và những người đã một lần thưởng thức thì xa lâu còn nhớ....

Trên cơ sở khai thác tiềm năng và lợi thế của mình, thời gian qua du lịch Hải Dương đã có những bước phát triển đáng ghi nhận và có những đóng góp tích cực cho phát triển kinh tế của địa phương, góp phần chyển dịch cơ cấu kinh tế, tạo việc làm, tăng thu nhập, thúc đẩy phát triển cơ sở hạ tầng, dịch vụ. Trong giai đoạn từ 2016-2019, tốc độ tăng trưởng trung bình về lượng khách du lịch đến Hải Dương đạt 8,4%/năm, về thu nhập du lịch đạt 9,8%/năm và về số lao động du lịch trực tiếp đạt 9,6%/năm. Đây là tốc độ tăng trưởng về du lịch khá cao so với mặt bằng chung của du lịch vùng đồng bằng sông Hồng và duyên hải Đông Bắc cũng như du lịch Việt Nam.

Trước những thách thức và thời cơ mới, du lịch Hải Dương cần khai thác và phát huy tối đa các tiềm năng, lợi thế để có sự bứt phá vươn lên, trở thành một trong những ngành kinh tế quan trọng đóng góp vào sự phát triển kinh tế- xã hội của địa phương. Đây cũng chính là mục tiêu mà Đề án phát triển du lịch chất lượng cao tỉnh Hải Dương giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã đặt ra.